Oprócz ogólnej definicji przemocy w rodzinie posługujemy się także definicją krzywdzenia dziecka, która mówi, iż Krzywdzenie dziecka to każde działanie lub bezczynność jednostek, instytucji lub społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, która zakłóca ich optymalny rozwój.

Formy przemocy wobec dziecka

 

• Przemoc fizyczna to wszelkie celowe, intencjonalne działania wobec dziecka powodujące urazy na jego ciele np.: bicie, szarpanie, popychanie, rzucanie przedmiotami, itp.  Przemocą będzie również bicie dziecka „dla jego dobra”, „żeby się lepiej uczył”, „żeby się słuchał”, „żeby posprzątał”. To znaczy, że nawet, jeśli za zadaniem bólu kryje się intencja wsparcia lub przyspieszenia rozwoju dziecka mamy do czynienia z przemocą.

 

• Przemoc emocjonalna to intencjonalne, nie zawierające aktów przemocy fizycznej zachowania dorosłych wobec dzieci, które powodują znaczące obniżenie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka np.: wyzwiska, groźby, szantaż, straszenie, emocjonalne odrzucenie, nadmierne wymagania nieadekwatne do wieku i możliwości dziecka, niszczenie ważnych dla niego rzeczy lub zwierząt, nieposzanowanie granic prywatności, itp.  Szczególnie trwałe ślady pozostawia po sobie przemoc ze strony osób ważnych dla rozwoju dziecka, zwłaszcza rodziców.  O ile dzieci dość szybko zdają sobie sprawę z odrębności fizycznej od rodziców, o tyle emocjonalnie są z nimi tożsame przez wiele lat. Krzywda płynąca z ich strony ma więc wielki wpływ na utrudnione formowanie się jego relacji z innymi ludźmi, obrazu siebie i wreszcie osobowości.

 

• Wykorzystanie seksualne to każde zachowanie osoby starszej i silniejszej, które prowadzi do jej seksualnego podniecenia i zaspokojenia kosztem dziecka np.: ekshibicjonizm, uwodzenie, świadome czynienie dziecka świadkiem aktów płciowych, zachęcanie do rozbierania się i do oglądania pornografii, dotykanie miejsc intymnych lub zachęcanie do dotykania sprawcy, różne formy stosunku seksualnego, itp.

 

• Zaniedbywanie to niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka zarówno fizycznych, takich jak właściwe odżywianie, ubieranie, ochrona zdrowia, edukacja, jak i psychicznych jak poczucie bezpieczeństwa, doświadczania miłości i troski.  Dziecko zaniedbywane nie odbierając od ważnych dla siebie ludzi dostatecznej ilości sygnałów o ważności swoich potrzeb uczy się, że nie jest ważne i cenne.  W ślad za tym mogą iść dwojakie strategie zaradcze: wiara, że tak jest naprawdę i stopniowe wycofywanie się z wszelkiej aktywności lub uciążliwa dla otoczenia walka o dostrzeżenie (tzw. „lepkość”, agresywność lub „dziwność”).

 

Charakterystyka dziecka krzywdzonego

Fizyczne symptomy krzywdzenia to ślady na ciele dziecka powstałe głównie w wyniku przemocy fizycznej, seksualnej oraz zaniedbywania. Często trudne jest ustalenie, czy uraz jest wynikiem wypadku, czy efektem maltretowania. Wymaga to pogłębionej wiedzy, dodatkowych badań, a często także rozmów z dzieckiem.

Ślady, które powinny budzić niepokój:

• siniaki na ciele dziecka (szczególnie na plecach, ramionach i udach) na różnym etapie gojenia, duże otarcia naskórka,
• specyficzne ślady na skórze przypominające blizny po ospie, a będące pozostałościami po parzeniu dziecka papierosem,
• naderwane małżowiny uszne, tzw. uszy zapaśnika (zniekształcone małżowiny od uderzania dziecka w uszy),
• pozbawione włosów miejsca na głowie,
• złamania palców dłoni,
• wylewy krwawe do gałek ocznych,
• odparzenia na skórze wynikające z zaniedbań higienicznych,
• niezaopatrzone rany,
• ślady ugryzień przez człowieka, ślady duszenia, krępowania,
• oparzenia rękawiczkowo-skarpetkowe oraz zlokalizowane na pośladkach i w dolnej części pleców.

 

Objawy psychosomatyczne krzywdzenia:

U dzieci krzywdzonych mogą pojawić się objawy psychosomatyczne, np.: bóle brzucha, bóle głowy, omdlenia, duszności, egzemy, biegunki. Charakterystycznym symptomem występującym u dzieci krzywdzonych są tzw. bóle wędrujące, najbardziej podobne w opisie do bólów fantomowych, a często rozpoznawane jako hipochondria lub rodzaj manipulacji stosowanej przez dziecko w niekomfortowych dla niego sytuacjach. Można je interpretować jako efekt tego, że dziecko gromadzi w sobie ból, którego doznaje w trakcie maltretowania, a którego nie może ujawnić wobec oprawcy. A nawet, jeśli go ujawnia, to nie znajduje pociechy u najbliższych. Dolegliwości są przez dziecko realnie odczuwane, mają charakter falowy i mogą zmieniać umiejscowienie. Bóle wędrujące są specyficznym objawem krzywdzenia. Należy je odróżnić od bólów napięciowych związanych z wysokim poziomem lęku.

 

Wykorzystanie seksualne:

Dzieci mają duże trudności z ujawnieniem faktu wykorzystania seksualnego. Powodem jest: lęk, wstyd, konieczność przekroczenia tabu społecznego i religijnego. Dzieci podejmują jednak próby powiedzenia o tym komuś. Często robią to nie wprost, wycofują się, sprawdzają reakcję otoczenia, poszukują osoby zaufanej, która skupi na nich uwagę i przyjmie tę informację.

Objawami budzącymi niepokój mogą być:

• nadmierna koncentracja dziecka na tematach związanych z płciowością,
• domaganie się nietypowych pieszczot od osób dorosłych,
• nadmierna wstydliwość dotycząca ciała,
• lęk przed rozbieraniem u lekarza,
• lęk przed dotykiem,
• dotykanie innych osób w miejsca intymne,
• u młodszych dzieci: obsesyjne rysowanie postaci ludzkich z zaznaczonymi genitaliami.

 

Mechanizmy przystosowawcze

• Dziecko krzywdzone chroniąc się przed przemocą, często przybiera maskę „osoby niewidzialnej”, bo tylko wtedy może czuć się bezpieczne. Kontakt z innymi wydaje mu się ryzykowny, zagrażający, W przekonaniu krzywdzonego dziecka, inni ludzie sprawiają ból.
• Lęki i napięcia dziecko krzywdzone rozładowuje za pomocą samouszkodzeń. Dzieci bite i wykorzystywane seksualnie często są przekonane o swojej winie i karzą swoje ciało, gdyż czują się odpowiedzialne za agresję sprawcy.
• Postawa agresora. Dziecko zachowuje się tak, jakby chciało powiedzieć: „Nie dam się skrzywdzić, uprzedzę wasze złe zamiary, zaatakuję”. Bycie agresorem wydaje się bezpieczne, gdyż to on dyktuje warunki. Takie dziecko ma zwiększoną czujność na zagrożenie, redukuje lęk za pomocą agresji, ataku na potencjalnego wroga. Charakteryzuje się też nad reaktywnością na bodźce, nieufnością i trudnością w regulacji emocji.
• Dzieci krzywdzone na ogół mają niskie poczucie własnej wartości, są przepełnione poczuciem winy, gniewu, złości i lęku. Starając się ukryć swoją sytuację, raczej kłamią, że nic złego w ich życiu się nie dzieje niż obwiniają najbliższych. Sądzą, że nie zasługują na pomoc. Nie wierzą także w możliwość zmiany swojej sytuacji.